Δεν μπορεί να υπάρξει
Σαρακοστή χωρίς νηστεία. Όμως φαίνεται ότι πολλοί άνθρωποι σήμερα ή δεν
παίρνουν τη νηστεία στα σοβαρά ή, αν την παίρνουν, παρεξηγούν τον πραγματικό
πνευματικό σκοπό της.
Για μερικούς νηστεία σημαίνει ένα συμβολικό«σταμάτημα» σε
κάτι. Για άλλους νηστεία είναι μία προσεκτική τήρηση των νηστευτικών κανόνων.
Αλλά και στις δύο περιπτώσεις σπάνια η νηστεία συνδέεται με την όλη προσπάθεια
της Μεγάλης Σαρακοστής.
Πρέπει να καταλάβουμε ότι η νηστεία δεν είναι μία απλή «υποχρέωση», ένα έθιμο. Αλλά είναι δεμένη με αυτό το ίδιο το μυστήριο της ζωής και του θανάτου, της σωτηρίας και της καταδίκης.
Στην ορθόδοξη διδασκαλία, αμαρτία δεν είναι μόνο η παράβαση της εντολής που φέρνει σαν συνέπεια την τιμωρία, είναι πάντοτε ο ακρωτηριασμός της ζωής που μας δόθηκε από τον Θεό. Για το λόγο αυτό η ιστορία της προπατορικής αμαρτίας, μας παρουσιάζεται
σαν μία πράξη τροφής.
Η τροφή είναι μέσο ζωής, αυτό μας κρατά ζωντανούς. Αλλά
ακριβώς εδώ είναι η βασική ερώτηση: Τι σημαίνει να είναι κανείς ζωντανός και τι
σημαίνει «ζωή»; Για εμάς σήμερα αυτοί οι όροι έχουν πρωταρχικά μία βιολογική
έννοια: ζωή είναι συγκεκριμένα αυτό που τελικά εξαρτιέται από την τροφή και
ακόμα γενικότερα από τον υλικό κόσμο.
Αλλά για την Αγία Γραφή και για την ορθόδοξη παράδοση αυτή η ζωή «…επ’ άρτω μόνω», ταυτίζεται με τον θάνατο γιατί ακριβώς είναι μία θνητή ζωή, γιατί ο θάνατος κυριαρχεί πάντοτε μέσα της.
Ο Θεός το ξέρουμε αυτό «δεν δημιούργησε τον θάνατο». Αυτός είναι ο Δοτήρας της Ζωής. Πώς λοιπόν η ζωή έγινε θνητή; Γιατί ο θάνατος και πάλι ο θάνατος είναι η μόνη απόλυτη βεβαιότητα κάθε ύπαρξης; Η Εκκλησία απαντάει: διότι ο άνθρωπος αρνήθηκε τη ζωή όπως την έκανε ο Θεός και του την πρόσφερε, και προτίμησε μία ζωή που να εξαρτιέται όχι αποκλειστικά από τον Θεό αλλά «επ’ άρτω μόνω». Όχι μόνο παράκουσε το Θεό και αυτοτιμωρήθηκε, αλλά άλλαξε ολόκληρη τη σχέση ανάμεσα στον εαυτό του και σε όλη την κτίση.
Σίγουρα ο κόσμος δόθηκε στον άνθρωπο από το Θεό σαν
«τροφή», σαν το μέσο ζωής. Ακόμα η ζωή ήταν για να γίνει κοινωνία με το Θεό,
δεν είχε δικό της σκοπό αλλά περιεχόταν ολόκληρη στο Θεό. «Εν αυτώ
ζωή ην, και η ζωή ην το φως των ανθρώπων»(Ιωαν.1,14). Έτσι ο κόσμος και η τροφή
δημιουργήθηκαν σαν μέσα επικοινωνίας με το Θεό και μόνον αν ο άνθρωπος δεχόταν
να ανοιχτεί στο Θεό θα του πρόσφεραν όλα αυτά τη ζωή. Η τροφή αυτή μόνη της,
μέσα της, δεν έχει ζωή και δεν μπορεί να δώσει ζωή. Μόνο ο Θεός έχει Ζωή και
είναι Ζωή. Μέσα στην τροφή ο ίδιος ο Θεός – και όχι οι θερμίδες- είναι η αρχή
της ζωής. Έτσι η τροφή, η ζωή, η γνώση του Θεού και η κοινωνία μαζί Του ήταν
ένα και το αυτό πράγμα.
Η απύθμενη τραγωδία του Αδάμ είναι ότι έφαγε για δικό του
όφελος. Ακόμα δε περισσότερο απ’ αυτό είναι γιατί έφαγε «χωρισμένος» από τον
Θεό για να μπορέσει να γίνει ανεξάρτητος απ’ Αυτόν. Και αν το έκανε αυτό ήταν
γιατί πίστευε πως η τροφή είχε μέσα της ζωή και έτσι εκείνος γευόμενος αυτή την
τροφή θα γινόταν σαν το Θεό, θα είχε δηλαδή μέσα του δική του ζωή! Με άλλα
λόγια: πίστευε στην τροφή, ενώ ο σκοπός πίστης, εμπιστοσύνης και εξάρτησης
είναι ο Θεός και μόνο ο Θεός. Ο κόσμος και η τροφή έγιναν ο θεός του, η πηγή
και η αρχή της ζωής του. Έγινε σκλάβος τους.
Ο άνθρωπος είναι ακόμα Αδάμ, είναι ακόμα ο σκλάβος της «τροφής». Μπορεί να ισχυρίζεται ότι πιστεύει στον Θεό, αλλά ο Θεός, δεν είναι η ζωή του, η τροφή του, το περιεχόμενο που αγκαλιάζει ολόκληρη την ύπαρξή του.
Μπορεί να λέει ότι παίρνει τη ζωή του από τον Θεό, αλλ’
όμως δεν ζει «εν τω Θεώ» και για το Θεό. Η επιστήμη του, οι εμπειρίες του, η αυτοσυνειδησία
του, όλα κτίζονται πάνω στη βάση «επ’ άρτω μόνω». Τρώμε για να διατηρούμαστε
ζωντανοί, είμαστε ζωντανοί αλλά όχι «εν τω Θεώ».
Ακριβώς αυτή είναι η αμαρτία όλων των αμαρτιών. Αυτή
είναι η ετυμηγορία του θανάτου που κρέμεται πάνω από τη ζωή μας.
Ο Χριστός είναι ο Νέος Αδάμ. Έρχεται να επανορθώσει την καταστροφή που επέβαλε στη ζωή ο Αδάμ, να αποκαταστήσει τον άνθρωπο στην αληθινή ζωή. Πριν αρχίσει ο Χριστός την δημόσια δράση του, κάνει νηστεία. «Νηστεύσας ημέρας τεσσαράκοντα και νύκτας τεσσαράκοντα, ύστερον επείνασε» ( Ματθ.4,2). Η πείνα είναι η κατάσταση εκείνη κατά την οποία αναγνωρίζουμε την εξάρτησή μας από κάτι άλλο – τη στιγμή που νιώθουμε κατεπείγουσα και απαραίτητη ανάγκη για τροφή καταλαβαίνουμε ότι δεν έχουμε τη ζωή μέσα μας. Είναι αυτό το όριο πέρα από το οποίο ή πεθαίνω από ασιτία ή αφού ικανοποιήσω το σώμα μου έχω ξανά τα αίσθημα της ζωής μέσα μου.
Αυτή ακριβώς, με άλλα λόγια, είναι η στιγμή που αντιμετωπίζουμε την τελική ερώτηση: Από τι λοιπόν εξαρτάται η ζωή μου; Και εφ’ όσον η ερώτηση δεν είναι απλά μία ακαδημαϊκή ερώτηση, αλλά τη νιώθω μ’ ολόκληρο το σώμα μου, είναι επίσης και στιγμή πειρασμού.
Ο Διάβολος ήρθε στον Αδάμ μέσα στον Παράδεισο, ήρθε επίσης και στο Χριστό μέσα στην έρημο. Πλησίασε δηλαδή δύο πεινασμένους ανθρώπους και τους είπε: Χορτάστε την πείνα σας, γιατί αυτή είναι η απόδειξη ότι εξαρτάσθε ολοκληρωτικά από την τροφή, ότι η ζωή σας βρίσκεται μέσα στην τροφή. Και ο μεν Αδάμ πίστεψε και έφαγε, ο Χριστός όμως αρνήθηκε τον πειρασμό και είπε: ο άνθρωπος «ουκ επ’ άρτω μόνω ζήσεται».
Με το να ζούμε ακόμα στο μεταπτωτικό κόσμο, στον κόσμο του παλιού Αδάμ, με το να είμαστε μέρος του, εξακολουθούμε να εξαρτώμαστε από την τροφή. Αλλά όπως ακριβώς ο θάνατός μας – από τον οποίο είναι ανάγκη οπωσδήποτε να περάσουμε- έγινε χάρη στο θάνατο του Χριστού μία διάβαση προς την Ζωή, έτσι και η τροφή που τρώμε και η ζωή που μας δίνει μπορεί να γίνει ζωή «εν τω Θεώ» και για το Θεό.
Ένα μέρος της τροφής μας έχει ήδη γίνει «τροφή
αθανασίας», το Σώμα και το Αίμα του ιδίου του Χριστού. Αλλά ακόμα και ο
«επιούσιος άρτος» που παίρνουμε από το Θεό μπορεί να είναι σ’ αυτή τη ζωή μας
και σ’ αυτόν τον κόσμο, εκείνο που θα μας δίνει δύναμη, να είναι η επικοινωνία
μας με το Θεό μάλλον παρά εκείνο που μας χωρίζει απ’ Αυτόν.
Παρ’ όλα αυτό όμως μόνο η νηστεία είναι εκείνη που μπορεί
να πραγματοποιήσει μία τέτοια μεταστροφή, μπορεί να μας δώσει την υπαρξιακή
βεβαίωση ότι η εξάρτησή μας από την τροφή και την ύλη δεν είναι ολοκληρωτική
και τέλεια, ότι ενωμένη με την προσευχή, τη χάρη και τη λατρεία μπορεί να γίνει
πνευματική.
Όλα αυτά σημαίνουν, αν το νιώσουμε βαθιά, ότι η νηστεία είναι το μόνο μέσο με το οποίο ο άνθρωπος επανορθώνει την αληθινή πνευματική του φύση…
Πόσο άραγε ξεφύγαμε από την συνηθισμένη αντίληψη της νηστείας – ότι νηστεία δεν είναι παρά η αλλαγή φαγητών, ή το τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται -, απ’ όλη την επιφανειακή υποκρισία;
Τελικά νηστεύω σημαίνει μόνο έναν πράγμα: πεινάω. Να φτάνω δηλαδή στα όρια εκείνης της ανθρώπινης κατάστασης οπότε φαίνεται καθαρά η εξάρτηση από την τροφή και, καθώς είμαι πεινασμένος ν’ ανακαλύπτω ότι αυτή η πείνα είναι πρώτα απ’ όλα μία πνευματική κατάσταση και που αυτή, στην πραγματικότητα, είναι πείνα για το Θεό.
Από το Βιβλίο:
Μεγάλη Τεσσαρακοστή πορεία προς το Πάσχα,
π. Αλέξανδρος Σμέμαν,
εκδ. Ακρίτας
