Ο Αγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός στον «Περί αρετήν και κακιών»
λόγο του μας εισάγει στο θέμα γράφοντας: «Πρέπει να ξέρουμε ότι ο άνθρωπος
είναι διπλός, δηλαδή από σώμα και ψυχή, και έχει διπλές τις αισθήσεις και
διπλές τις αρετές τους. Πέντε αισθήσεις έχει η ψυχή και πέντε το σώμα.
Οι ψυχικές αισθήσεις είναι: Νους, διάνοια, γνώμη, φαντασία
και αίσθηση. οι σοφοί τις ονομάζουν και δυνάμεις.
Οι σωματικές αισθήσεις είναι αυτές: όραση, όσφρηση, ακοή,
γεύση και αφή. Γι' αυτό και διπλές είναι οι αρετές, διπλές και οι κακίες.
Ώστε είναι αναγκαίο να γνωρίζει καθαρά ο κάθε άνθρωπος,
πόσες είναι οι ψυχικές αρετές και πόσες οι σωματικές. Και ποια είναι τα ψυχικά
πάθη και ποια τα σωματικά. Ψυχικές αρετές είναι εν πρωτοις οι τεσσερεις
γενικώτατες αρετές, οι όποιες είναι: Ανδρεία, φρόνηση, σωφροσύνη και
δικαιοσύνη. Από αυτές γεννιούνται οι ψυχικές αρετές: Πίστη, ελπίδα, αγάπη,
προσευχή, ταπείνωση, πραότητα, μακροθυμία, ανεξικακία, αοργησία, θεία γνώση»
και γενικά ολόκληρο το σύστημα του ήθους και του χρηστού βίου.
«Σωματικές αρετές, η μάλλον εργαλεία των αρετών, που όταν
γίνονται με γνώση κατά το θέλημα τον Θεού και μακριά από κάθε υποκρισία και
ανθρωπαρέσκεια, κάνουν τον άνθρωπο να προκόβει στην ταπείνωση και την απάθεια,
είναι οι εξής: Περιεκτική εγκράτεια, νηστεία, πείνα, δίψα, αγρυπνία, συνεχής
γονυκλισία, ξηροφαγία, φτώχεια, ακτημοσύνη, σιωπή» και όσα δαμάζουν την ορμή
της αταξίας του σώματος. Όπου όμως η σωματική ασθένεια εμποδίζει την άσκησή
τους αναπληρώνονται με την ταπείνωση και την ευχαριστία.
«Τώρα πρέπει να κάνουμε λόγο και για τις ψυχικές και
σωματικές κακίες, δηλαδή τα πάθη» Που είναι ο σκοπός της άσκησής μας. «Ψυχικά
πάθη είναι η λήθη, η ραθυμία και άγνοια» τα οποία ονομάζονται γίγαντες των
παθών. «Από τα τρία αυτά σκοτίζεται το μάτι της ψυχής, δηλαδή ο νους και
κυριεύεται από όλα τα πάθη και σημειώνουμε μέρος από αυτά: Ασέβεια, κακοδοξία,
δη λαδή η κάθε αίρεση, βλασφημία, θυμός, οργή, πικρία, μισανθρωπία, μνησικακία,
κατάκριση, λύπη χωρίς λόγο, φόβος, δειλία, φιλονεικία, ζήλεια, φθόνος,
κενοδοξία, υπερηφάνεια, υποκρισία, ψευτιά, απιστία» και το σύνολο της ψυχικής
δια-στροφής, που παραμορφώνει την ανθρώπινη προσωπικότητα και είναι ένα είδος
δαιμονισμού.
«Σωματικά πάθη» -αν τα ονομάσουμε έργα της ντροπής δεν
κάνουμε λάθος- «είναι: Γαστριμαργία, λαιμαργία, απόλαυση, μέθη, λαθροφαγία,
ποικιλότροπη φιληδονία, πορνεία, μοιχεία, ασέλγεια, αιμομιξία, κτηνοβασία,
κακές επιθυμίες και όλα τα παρά φύση αισχρά πάθη: Κλοπή, Ιεροσυλία, ληστεία,
φόνος» και οποιαδήποτε σαρκική χρεοκοπία. «η εμπαθής παράχρηση των τερπνών του
κόσμου, η φιλοσώματη ζωή που παχαίνει το νου και τον κάνει γήινο και κτηνώδη
και δεν τον αφήνει να σηκωθεί προς το Θεό και προς την εργασία τωνν αρετών.
Ρίζες όλων αυτών των παθών και πρωταίτιες είναι η φιληδονία, η φιλοδοξία και η
φιλαργυρία, από τις οποίες γεννιέται κάθε κακό.
Δεν αμαρτάνει ποτέ ο άνθρωπος, αν πρωτύτερα δεν υπερισχύσουν
και δεν τον κατακυριεύσουν οι δυνατοί γίγαντες, δηλαδή η λήθη, η ραθυμία και η
άγνοια. Αυτές (τις ρίζες) τις γεννά η ηδονή, η άνεση και η αγάπη της δόξας των
ανθρώπων και του περισπασμού. Η πρώτη αιτία όλων αυτών και κακή μητέρα είναι,
όπως προείπαμε, η φιλαυτία, δηλαδή η παράλογη αγάπη του σώματος και η εμπα-θής
προσκόλληση σ΄ αυτό. Πρέπει επίσης να γνωρίζουμε ότι η εμπαθής φιληδονία είναι
πολύμορφη και πολύτροπη», που άπ' αυτήν δύσκολα γλυτώνει ο ακουραστος
αγωνιστής. «Γιατί είναι πάρα πολλές οι ηδονές που τραβούν προς τον εαυτό τους
τα μάτια της «ψυχής» γιατί ενώνονται όλες οι κρούσεις σε πάθη και επιθυμίες
ψυχικές και σωματικές και ο νόμος της διαστροφής κυριεύει και αλίμονο στην ψυχή
στην οποία μαράνθηκε ο φόβος του Θεού και η αγάπη προς αυτόν, από την οποία
έρχεται η επιμέλεια των αρετών. Εάν αυτά δεν υπάρχουν έξ' αιτίας του νυσταγμού
της αμέλειας, τότε αιχμαλωτίζει η προσκόλληση στα γήινα με τις ακατονόμαστες
ηδονές και ανατρέπεται κάθε ισορροπία. Εάν επικρατήσει η κατάσταση της
αμέλειας, τότε αλίμονο!, γεννιέται η συνήθεια, που έχει δύναμη ως δεύτερη φύση
και οδηγεί στο θάνατο.
ΑΣΚΗΣΗ Η ΜΗΤΕΡΑ ΤΟΥ ΑΓΙΑΣΜΟΥ Γέροντος Ιωσήφ
